Çölyak hastalığı, bağışıklık sisteminin glütene karşı verdiği aşırı tepki sonucu ortaya çıkan ciddi bir sindirim sistemi rahatsızlığıdır. Glüten tüketimi, ince bağırsakta yer alan villus yapılarına zarar vererek besin emilimini olumsuz etkiler. Bu durum, bireylerde hem sindirim sorunlarına hem de çeşitli besin ögesi eksikliklerine neden olabilir. Tanı sürecinde hasta öyküsünden biyopsiye kadar birçok farklı değerlendirme yapılır. Çölyak hastalığının şu an için bilinen tek tedavi yöntemi, ömür boyu sürdürülen glutensiz diyettir. Bu yazımızda çölyak hastalığıyla ilgili semptomlardan tıbbi beslenme tedavisine kadar birçok detayı bulabilirsiniz.

Çölyak Nedir?

Çölyak hastalığı, glüten enteropatisi olarak da bilinir ve ince bağırsaktaki villus yapılarına zarar vererek besin öğelerinin emilimini bozan otoimmün bir sindirim sistemi rahatsızlığıdır. Bu hastalık, diyetle alınan glütene karşı gelişen intolerans ile karakterizedir.

Çölyak Tanısı

Çölyak hastalığının teşhisi için;

• Hasta öyküsü,
• Klinik değerlendirme,
• Serolojik testler,
• HLA analizi,
• Biyopsi,
• histopatolojik inceleme gibi farklı yöntemler kullanılmaktadır.

Serolojik testler her zaman kesin sonuç vermeyebileceğinden, biyopsi ve histopatolojik inceleme tanıda en güvenilir yöntem olarak kabul edilir. Ayrıca, histopatolojik değerlendirme, hastalığın atlanmaması açısından büyük önem taşır. Tanı sürecindeki testlerin, bireyin glüten içeren gıdalar tükettiği dönemde yapılması gerekmektedir.

Çölyak hastalığı tanısı konulan bireylerde sık görülen besin öğesi eksiklikleri şunlardır:

• Protein
• Posa
• Demir
• Kalsiyum
• Magnezyum
• D vitamini
• B12 vitamini

 Çölyak Semptomları Nelerdir ?

 Çölyak hastalığında;

• Diyare
• Steatore
• Ağırlık kaybı
• Abdominal distansiyon
• Flatulans (şişkinlik)
• Abdominal ağrı gibi gastrointestinal semptomlar görülebilmektedir.

Çölyak Tedavisi

Çölyak hastalığı olan bireyler için bilimsel olarak kanıtlanmış tek tedavi, yaşam boyu sürdürülmesi gereken glutensiz diyettir. Bu diyetin temel ilkesi, gluten içeren tüm gıdaların beslenme programından tamamen çıkarılması ve kesinlikle tüketilmemesidir. Glutensiz diyet, çölyak hastalığı olan bireylerde:

• Malabsorpsiyonun önlenmesi,
• Beslenme yetersizliklerinin giderilmesi,
• Semptomların iyileşmesi,
• Komorbidite risklerinin azalması gibi birçok fayda sağlar.

Çölyak Tıbbi Beslenme Tedavisinde Yasaklar

Çölyak hastalığının tedavisi, yaşam boyu sürdürülen glutensiz diyettir. Bu diyet, aşağıdaki tahılların ve bunların tüm türevlerinin beslenme düzeninden tamamen çıkarılmasını gerektirir:

• Buğday
• Arpa
• Çavdar

Çölyak Tıbbi Beslenme Tedavisinde Ne Yiyebilirim?

 Glutensiz diyette tüketilebilenler arasında;

• Hayvansal proteinler (balık, işlenmemiş et ürünleri, yumurta vs.)
• Koyu yeşil yapraklı sebzeler
• Yağlı tohumlar
• Glütensiz makarna, glütensiz ekmek
• Taze veya kurutulmuş meyveler
• Patates
• Baklagiller
• Teff tohumu
• Pirinç,
• Mısır,
• Karabuğday,
• Akdarı,
• Kinoa gibi besinler yer alır.

Çölyak Ve Besin Takviyeleri

Glutensiz diyetin, çölyak hastası çocuklar ve yetişkinlerde beslenme yetersizliğini önlemede tek başına yeterli olmadığı bildirilmiştir. Ayrıca, glutensiz ürünler, glüten içeren gıdalarla karşılaştırıldığında daha düşük;

• D vitamini,
• E vitamini,
• B12 vitamini,
• Folat,
• Demir,
• Magnezyum,
• Potasyum ve
• Sodyum seviyelerine sahiptir.

Uzun süreli glutensiz diyet uygulayan çölyak hastalarında yaygın olarak görülen besin öğesi eksiklikleri şunlardır:

• Posa
• Folat
• Niasin
• B12 vitamini
• Riboflavin

Bu durumda çölyak hastası olarak tıbbı beslenme tedavisi uygulanan bir hastanın uzmanlar tarafından gerekli görüldüğü durumlarda takviye alması gerekmektedir.

KAYNAKÇA

• Türer, B. Y., & Ekici, E. M. D Vitamini Eksikliği Çölyak Hastalığı İçin Bir Risk mi?. Sağlık Bilimlerinde Değer, 14(2), 299-304.
• Tunçer, E., & Ayhan, N. Y. (2021). ÇÖLYAK HASTALIĞINDA MİKRO BESİN ÖGESİ EKSİKLİKLERİ VE BESLENME ÖNERİLERİ.Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi Sağlık Bilimleri ve Araştırmaları Dergisi, 3(1), 29-38.
• Aljada, B., Zohni, A., & El-Matary, W. (2021). The gluten-free diet for celiac disease and beyond.Nutrients, 13(11), 3993.
• Gündoğan, R., & Güler, S. (2023). Yetişkin Çölyak Hastalarında Glutensiz Beslenme ve Hemşirelik Bakımı.Türk Hemşireler Derneği Dergisi, 4(2), 113-124.